Çocuğunuza Nasıl Olumlu Davranışlar Kazandırabilirsiniz?

Olumlu Davranışları Kazandırmak İçin Pozitif Ödüllendirme Yöntemi

Çocuğunuza doğru davranışlar öğretmek için en etkili yöntem pozitif ödüllendirmedir. Ama maalesef en az kullananı da budur. Pozitif ödüllendirmeyi kısaca özetlersek “kazanılması istenen davranışlar daima ödüllendirilmelidir ama istenmeyen davranışlarda ödül yoktur. Ödüllendirilen davranışlarsa ise genellikle tekrarlanır.

Bir çocuk anne babasının istediği gibi davrandığında ödüllendirilir mi?, Kucaklayıp aferin denir mi?, Hayır zaten çocuğun öyle davranması gerekiyordu diye düşünülür. Burada gözden kaçan iyi davrandığında ödüllendirilmeyen çocuğun “nasıl olsa kimse aldırmıyor” diyerek kötü davranışa farkında olmadan yönlendirildiğidir.Bir de bunun tersini düşünelim çocuk iyi davranmak yerine arkadaşlarına vurur, yemeklerini yere döker, annesinin çantasından para çalar, hiçbir şekilde itaat etmez yani özetle yapmaması gerek her türlü davranışı sergilerse bunun sonucu ne olur? Olumlu davrandığında ona aldırmayan çocuğunun en küçük başarısına, olumlu davranışına aldırmayan anne baba çocuk yapmaması gereken davranışlar sergilediğinde hemen bütün dikkatini çocuklarına verirler. Onu azarlar hatta döverler.

İşte anne babanın bu tepkisi “Sevgiyle Disiplin” kitabının yazarı Fitzhugh Dodson “Erimiş çikolata kanununa karşı gelmek” diye adlandırır. Eğer çocuk erimiş çikolata ile erimemiş çikolata arasında tercih yapmak durumunda kalırsa tabi ki erimemiş çikolatayı tercih eder, ama erimemiş çikolata yoksa çocuk hiç yoktan erimiş çikolata iyidir der ve razı olur. Yani aynı şekilde olumlu davranışlarda anne babasından ilgi göremeyen çocuk hiç yoktan iyidir anlayışıyla azar işitmeye razı olacaktır. Bir çocuk için ne şekilde olursa olsun ilgi görmek en önemli şeydir.Sonuçta pek çok anne baba çocuklarına öğretmek istedikleri şeyin tam zıddını öğretir.

Ödüllendirmeyerek çocuklarının iyi davranışlarını köstekler, cezalandırarak da kötü hareketlerini bilmeden destekler. Bu hatalara düşmemek için ne yapmalıyız? Emekleme döneminden başlayarak, ergenlik dönemine kadar uygulayacağımız bir ödüllendirme sistemi geliştirmeliyiz. Şimdi bazı anne ve babalar “benim çocuğum 8 yaşına geldi ve bu olumsuzlukların bir çoğunu yapıyor. Şimdi benim ne yapmama gerekir diyor olabilirler”Endişelenmeyin çocuğunuz hangi yaşta olursa olsun bu sistemi uygulayabilirsiniz.

8 yaşındaki çocuğunuza  ödüllendirme sistemini ilk defa uygularken  nereden başlamalısınız?

İlk olarak,çocuğunuzun davranışlarının ve duygularını ayrı ayrı değerlendirmeye çalışmalısınız. Duygular derken burada kastedilen sevgi, sevinç, öfke, heyecan, keder ve korkudan bahsediyoruz. Duyguları etkileyemez ve değiştiremezsiniz. Hiçbir çocuk duygularından sorumlu tutulamaz. Duygular davetsiz misafir gibidir. Ama davranışlar dışarıdan izlenebilir ve kontrol altına alınabilir. Örneğin öfkelenmek çocuğun elinde değildir ama öfkelendiğinde kardeşine veya arkadaşına vurmak bir oyuncağı fırlatmak, hırsızlık yapmak çocuğun elindedir. Anne ve babalar çocuğun duygularını yönlendiremezler, ama davranışlarını değiştirebilirler. İşte burada davranışı değiştirirken ödüllendirmeyi kullanıyoruz.

İkinci olarak,  ödüllendirmeyi gözle görülür şeyler için uygulayabildiğimizdir. Örneğin çocuğunuzun sorumluk sahibi olmadığından şikayetçi olmanız soyuttur. Ama elbisesini katlamaması,oyuncaklarını evin değişik yerlerine atması gözle görülür bir istenmeyen davranıştır. Şimdi 8 yaşındaki örneğimize devam edelim.

Sistemimizi oluştururken 3 ayrı liste yapmamız gerekir.

1. Onayladığımız devam etmesini istediğimiz davranışlar.


2. Azaltmasını istediğimiz davranışlar.


3. Daha fazla yapmasını istediğimiz davranışlar.

İlk liste çocuğun zaten yaptığı şeylerdir. Size düşen bu davranışlar için ödül sağlamaktır. Unutmayın ödüllendirilen davranış mutlaka tekrarlanır. Önemli olan çocuğunuzun ödüllendirilecek davranışlarını düzenli olarak tekrarlaması değil her tekrarlandığında ödüllendirilmesidir. Örneğin çocuğunuz giysilerini her gün değil de haftada iki defa dolabına diziyor o zaman sadece bu iki seferde ödüllendirme yapmalısınız.

İki tür ödül vardır. Manevi ödül, maddi ödül. Manevi ödül takdir etme, öpmek, kucaklamak vb. Maddi ödüller ise  oyuncak, kitap, dondurma almak vb. ödüllerdir. Sisteme erken yaşta başlarsanız manevi ödüllerin çoğu zaman yeterli olduğunu, maddi ödüllere ise bazen ihtiyaç duyulduğunu görürsünüz.

Eğer çocuğunuz evde size yardımcı olduysa ona sarılıp öpebilir yada “bu günlerde bana çok yardımcı oldun, hadi dondurma yemeye gidelim” diyebilirsiniz.

Çocuğunuzu her iyi davranışının arkasından ödüllendirirken bazı ödülleri ise aralıklarla vermelisiniz.İstediğiniz bir davranışı çocuğunuza öğretirken her zaman ödüllendirin, öğrendikten sonra ise aralıklarla ödüllendirin.

En önemlisi ödülü hiçbir zaman sırf çocuğunuz istediği için vermeyin.Eğer öyle yaparsanız çocuğunuzu arsızlığa alıştırırsınız. Ödülün zamanını ve şeklini siz kararlaştırın.

Eğer ödül belirlemekte zorluk çekiyorsanız şöyle bir liste yapabilirsiniz.

1. En çok gitmek istediği yerler.


2. En fazla zaman geçirmek istediği şeyler


3. En çok zaman ayırdığı aktiviteler.


4. En çok zaman geçirmek istediği kişiler.

Ödüllendirme daha önceki bölümde verdiğimiz listeden yapabilirsiniz. 5 yaşından küçük çocuklarda çocukla beraber oynamak ve beraber komik şeyler yapmak çocuk için maddi ödüllerden daha önemlidir.

Not: Ödülleri hemen verin. Çocuk ne için ödüllendirildiğini anlasın. İstenilen davranış tamamen pekiştirildiğinde artık ödül vermeyin.